strukturze organizacyjnej archidiecezji dziekan (decanus) był i jest urzędnikiem administracyjnym, pełniącym określone funkcje na podległym mu terenie (zwanym dekanatem), obejmującym kilka lub kilkanaście parafii. Nazwa dekanatu pochodzi od głównego na tym obszarze kościoła, będącego, przynajmniej teoretycznie, siedzibą dziekana (faktycznie, bowiem dziekanami byli też plebani innych parafii, nieraz nawet położonych poza granicami dekanatu).

Wzmianki o działalności dziekanów (zwanych wiejskimi lub niekiedy archiprezbiterami) istnieją już w średniowieczu. Byli oni mianowani przez arcybiskupa lub jego zastępców: archidiakona oraz - w czasach nowożytnych - oficjała generalnego.

Dziekan był pośrednikiem między władzą kościelną a duchowieństwem niższym. Do jego obowiązków należało czuwać nad zachowaniem prawa kościelnego w pracy i życiu księży, zwoływać przynajmniej raz do roku duchowieństwo swojego dekanatu na zebranie zwane kongregacją, wizytować w określonym przez prawo terminie podległe mu parafie, roztaczać opiekę nad majątkiem kościelnym, dbać o sprawne funkcjonowanie instytucji parafialnych (np. szkół elementarnych, szpitali) oraz zawiadamiać duchowieństwo o wszelkich rozporządzeniach władz kościelnych.

Najstarsze zachowane akta dekanalne z terenów archidiecezji gnieźnieńskiej pochodzą dopiero z połowy XVII w. Są to księgi protokółów kongregacji dekanalnych, zawierające także niekiedy inwentarze majątku kościelnego. Wprawdzie o archiwaliach dekanalnych w ścisłym tego słowa znaczeniu można mówić już w końcu XVIII w., zachowane jednak z terenu archidiecezji gnieźnieńskiej pochodzą dopiero z drugiej dekady XIX stulecia. Zbiory akt poszczególnych dekanatów są w znacznym stopniu zdekompletowane. Należy jednak pamiętać, że dawniej dziekani nie posiadali wyraźnej instrukcji, jak powinni urządzić swoje archiwa. Często, więc mieszali je z aktami parafialnymi, a także nie zawsze przejmowali akta po swoich poprzednikach, same zaś archiwalia nie miały stałej swej siedziby.

Archiwum Archidiecezjalne prowadzi od pewnego czasu akcję gromadzenia i scalania akt dekanalnych, których jedynie niewielka część została do obecnego momentu przejęta.

Wśród archiwaliów dekanalnych można wyróżnić dwa typy akt:

1. Akta określonej sprawy, dotyczące wszystkich parafii dekanatu;
2. Akta określonej parafii, zawierające albo wszystkie sprawy z nią związane albo - częściej - podzielone na akta poszczególnych spraw.

Pod względem zawartości treściowej całość przechowywanych w Archiwum Archidiecezjalnym akt mieści się, najogólniej rzecz ujmując,

w następujących działach: protokoły wizytacji dziekańskich, inwentarze majątku kościelnego, sprawy budowlane, personalia niektórych księży kondekanalnych, szkolnictwo elementarne i szpitalnictwo parafialne.

Dekanat gnieźnieńskie Św. Trójcy (1798-1912)

W granicach dawnego dekanatu św. Trójcy znajdowały się następujące miejscowości: Czerniejewo, Dąbrówka Kościelna, Dziekanowice, św. Trójca, św. Wawrzyniec, Jarząbkowo, Imielno, Kiszkowo, Kędzierzyn, Łubowo, Niechanowo, Pawłowo, Sławno, Witkowo, Żydowo, Grzybowo, Marzenin, Września, Pobiedziska, Węglowo i Wronczyn.

Dekanat miłosławski (1805-1947)

Dekanat należał najpierw do diecezji poznańskiej, od roku 1925 do archidiecezji gnieźnieńskiej. Obejmował następujące parafie położone w granicach byłego powiatu wrzesińskiego: Bardo, Biechowo, Bieganowo, Czeszewo, Gozdowo, Grabowo Królewskie, Kaczanowo, Miłosław, Nowa Wieś Królewska, Sokolniki, Winnągórkę, Wszembórz i Zieliniec.

Dekanat pleszewski (1745-1924)

Przed utworzeniem dekanatu czermińskiego w 1918 r. granicami dekanatu pleszewskiego objęte były następujące parafie: Broniszewice, Brzezie, Czermin, Gołuchów, Grodzisk n. Prosną, Jedlec, Karmin, Kowalew, Kuczków, Lenartowice, Pleszew, Sośnica, Sowina, Strzydzew, Tursko, Żegocin, Kotlin, Kretów, Magnuszewice i Twardów i Koryta.

Dekanat powidzki (1821-1950)

Dekanat powidzki został utworzony w 1821 r., a zlikwidowany 15 stycznia 1950 r. Obejmował następujące parafie: Brudzewo, Graboszewo, Ostrowo Kościelne, Skarboszewo, Staw, Strzałkowo, Szemborowo, Mielżyn, Odrowąż, Powidz i Otoczna.

Zasób akt dekanatu powidzkiego przechowywany jest w następującym układzie:

    1. Księgi metrykalne i statystyki
    2. Kult religijny
    3. Duchowieństwo
    4. Majątek kościelny
    5. Rozporządzenia władz duchownych i świeckich
    6. Podatki
    7. Korespondencja
    8. Opieka nad sierotami i więźniami
    9. Wizytacje
    10. Budowle kościelne
    11. Kasa i majątek kościelny
    12. Prowizorzy kościoła i rendanci kasy kościelnej
    13. Bractwa i stowarzyszenia religijne
    14. Zakłady dobroczynne
    15. Grunty kościelne
    16. Służba kościelna
    17. Szkolnictwo elementarne