onsystorz generalny, zwany nieraz oficjalatem generalnym, był jednym z dwóch centralnych urzędów terytorialno-jurysdykcyjnych przedrozbiorowej archidiecezji gnieźnieńskiej (drugim była urzędująca przy dworze arcybiskupim kuria).
W wyniku uzyskania przez Kościół w Polsce privilegium fori do biskupa należało pełne sądownictwo nad klerem, nad wiernymi zaś - w sprawach wiary, oraz we wszystkich innych, o ile jedną ze stron był duchowny. Zakres sądownictwa kościelnego, początkowo bardzo szeroki, ograniczyły uchwały sejmowe 1552 - 1555 r.
Dla sprawnego odbywania sądów już w XIII w. biskupi polscy posiadali osobnych urzędników zwanych oficjałami (najstarszym znanym gnieźnieńskim był niejaki Andrzej, występujący w dokumencie z 1299 r.). Oficjałom, którzy w zależności od zakresu kompetencji byli stołecznymi (generalnymi) lub okręgowymi, podlegało określone terytorium diecezji zwane oficjalatem. Dawna archidiecezja gnieźnieńska (przed 1821 r.) podzielona była na 14 takich okręgów z siedzibami w Gnieźnie (generalny), Iwanowicach, Kaliszu, Kamieniu Kraj., Kurzelowie, Łęczycy, Łęgonicach, Łowiczu (generalny), Opocznie, Radomsku, Skrzynnie, Uniejowie, Wieluniu i Wolborzu (po r. 1765 Piotrkowie).
W Gnieźnie, jako stołecznym mieście arcybiskupstwa, urzędował oficjał generalny. Był on w istocie urzędnikiem sądowym, lecz - zgodnie z praktyką stosowaną w Polsce - od XV w. gnieźnieński oficjał generalny był równocześnie wikariuszem generalnym arcybiskupa (vicarius generalis an spiritualibus), dzięki czemu posiadał także bardzo, szerokie uprawnienia administracyjne. Niekiedy jednak zdarzało się, że oba te urzędy były rozdzielone i wykonywane przez dwie różne osoby. W tych wypadkach każdy z nich prowadził oddzielną księgę wpisów swoich czynności (do dziś zachowały się dwie księgi wikariatu generalnego).
Zakres władzy oficjała generalnego był normowany przepisami prawa powszechnego i dokumentem nominacyjnym. Arcybiskupi gnieźnieńscy nie ograniczali zbytnio ich kompetencji. W zasadzie zastrzegali sobie w zakresie sądownictwa sprawy karne duchownych piastujących godności kościelne oraz sprawy materialne, w których, przedmiot sporu przekraczał granicę pewnej określonej sumy pieniędzy, w dziedzinie administracyjnej zaś nominacje na godności kościelne, erekcje parafii oraz pewne szczegółowo wymienione w dokumencie nominacyjnym akty prawne. Pod względem terytorialnym władza oficjała generalnego obejmowała cały obszar archidiecezji gnieźnieńskiej, praktycznie jednak ogromna większość spraw pochodziła od osób mieszkających lub instytucji położonych w stosunkowo niewielkiej odległości od Gniezna.
Oficjał stanowił jedno forum z arcybiskupem, stąd sąd oficjalski (konsystorski) był również instancją apelacyjną od wyroków wydanych przez inne sądy kościelne z terenu metropolii gnieźnieńskiej.
Rząd pruski w 1796 r. ograniczył zakres kompetencji sądu duchownego do spraw czysto kościelnych, z wyłączeniem jednak wszelkich spraw o spadek po księżach, o patronat, dziesięciny i inne majątkowe, spraw małżeństw mieszanych, wyrokowania o winie i karze w sprawach małżeńskich katolików, nadto zastrzegł sobie zatwierdzanie członków sądu duchownego oraz zażalenia od jego wyroków do sądów państwowych. Ograniczenia te ustały w 1850 r. Ponadto rząd pruski zadekretował stały nadzór nad sądem duchownym przez prowincjonalny sąd ziemski (tj. apelacyjny), a nawet zażądał stałego informowania go o rozpatrywanych sprawach i przedstawiania mu zapadłych wyroków.
Urząd oficjalski nazywa się konsystorzem. W jego skład wchodzili, obok stojącego na czele oficjała, sędzia surogat (iudex surrogatus), jeden lub kilku notariuszy oraz instygator (instigator officii) zwany nieraz - zwłaszcza pod koniec XVIII w. - fiskałem (procurator fiscalis), który był oskarżycielem publicznym w sprawach karnych w zakresie wiary, moralności i majątkowym. Od połowy XVIII w. pojawił się nowy urząd obrońcy węzła małżeńskiego. Począwszy od 1797 r. rząd pruski narzucał sądowi kościelnemu człowieka świeckiego tzw. justycjariusza (iustitiarius consistorii), do którego należało dopilnowanie, aby wydawane wyroki zgodne były z ustawodawstwem państwowym.
Pod koniec XVIII stulecia wcielono kurię biskupią do oficjalatu generalnego, tworząc jeden urząd nazwany Consistorium Generale Gnesnense. Pomimo zachowania dawnej nazwy, akta odtąd wytwarzane
nie tyle stanowią kontynuację dawnych akt oficjalskich, ile raczej biskupich i olbrzymia ich większość znajduje się obecnie w zespole noszącym nazwę Archiwum Kurii Metropolitalnej. Wytwarzane przez oficjałów generalnych akta nosiły nazwę "Acta officialia" lub "Acta consistorii". Najstarsza obecnie istniejąca księga zaczyna się w grudniu 1403 r. Są to tzw. "Acta actorum", do których pierwotnie wpisywano tylko sprawy sądowe, a nieco później również inne, których liczba z czasem poważnie wzrastała. Ogólnie można powiedzieć, że na treść "Acta actorum" od połowy XV w. składają się obok spraw sądowych (oskarżenia, wyroki, niekiedy zeznania świadków) także wpisy transakcji o umowach wieczystych (kontrakty kupna-sprzedaży, zmian, darowizn), protestacje o naruszenie praw publicznych lub prywatnych, wpisy testamentów zarówno osób duchownych jak i świeckich, niektórych aktów publicznych, np. erekcje parafii, kaplic, ołtarzy, opisy uposażenia parafii itp., protokoły instytucji plebanów, prowizji wikariuszy oraz rezygnacji z beneficjów kościelnych.
"Acta actorum" z pierwszej połowy XV w. mają dość poważne luki, nie zachowały się księgi z lat 1406-1408, 1421-1423, 1425, 1427, 1429 i 1435. Dopiero dla okresu 1436- 1811 istnieje pełen ich komplet. Znaczna większość zachowanych ksiąg to czystopisy, aczkolwiek z niektórych lat istnieją również i bruliony.
W pierwszej połowie XV w. pojawiła się w konsystorzu gnieźnieńskim oddzielna księga, w którą "wpisywano wszystkie wyroki wydane przez oficjała, zwana "Prolatarium sententiarum". Zachowały się komplety tych ksiąg dla lat 1433 - 1525 oraz 1540 - 1601. W roku 1601, z niewiadomych dziś powodów, przestano ją prowadzić, a wyroki zaczęto ponownie wpisywać do "Acta actorum".
Również w pierwszej połowie XV w. rozpoczęto prowadzić specjalną księgę, przeznaczoną na wpisy urzędowego ustanawiania pełnomocników, występujących w sprawach sądowych w imieniu swoich mocodawców. Z ksiąg tych, zwanych "Constitutiones procuratorum", zachowały się do naszych czasów tylko trzy dla okresów: 1440 - 1454 i 1484 - 1527.
W roku 1458 zaprowadzono w kancelarii konsystorza gnieźnieńskiego nowy rodzaj księgi wpisów: "Depositiones testium". Zawiera ona zeznania świadków występujących w procesach konsystorskich. Dla badań historycznych księgi te stanowią cenne źródło do dziejów obyczajowości.
Obszerny dział omawianego zespołu stanowi korespondencja konsystorza, pochodząca jednak dopiero z ostatniego ćwierćwiecza XVIII stulecia, czyli z okresu, kiedy konsystorz generalny nabierał już cech jedynego centralnego urzędu jurysdykcyjno-terytorialnego archidiecezji gnieźnieńskiej. Zawiera ona sporo materiału na temat ingerencji państwa pruskiego w sprawy wewnątrzkościelne oraz niekiedy może rzucić dużo światła na wiele dziedzin polityki pruskiej.
W XIX w. włączono do archiwum konsystorza generalnego również akta nie będące wytworem tej kancelarii. Do takich archiwaliów należą wizytacje parafii. "Acta visitationum" są to księgi zawierające protokoły wizytacji kościołów określonego terytorium (archidiakonatu lub dekanatu) archidiecezji gnieźnieńskiej, odbytych przez archidiakona lub delegowanego przez arcybiskupa komisarza. W granicach dzisiejszego województwa poznańskiego mieściły się tereny należąca do dwóch dawnych archidiakonatów: gnieźnieńskiego (w całości lub w części dzisiejsze powiaty: poznański, gnieźnieński, wągrowiecki, wrzesiński, słupecki, koniński, kolski i turecki) oraz kaliskiego (w całości lub w części dzisiejsze powiaty: kaliski, pleszewski, ostrowski, krotoszyński). Wypada dodać, że większość akt wizytacyjnych archidiakonatu kaliskiego znajduje się obecnie w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Wizytacje dzięki bardzo szerokiemu wachlarzowi poruszanych zagadnień stanowią bogaty, a niekiedy nawet jedyny materiał dla wielu dziedzin badań historycznych (historii kultury, sztuki, obyczajowości, szkolnictwa, szpitalnictwa, historii kultury materialnej, a także demografii, etnografii, archeologii).
Również księgi czynności pontyfikalnych niektórych biskupów oraz "Acta postcurialia" nie są proweniencji oficjalskiej. Te drugie, bowiem obejmują wpisy akt działalności arcybiskupów gnieźnieńskich, zawierające sprawy osobiście przez nich załatwiane, lecz poza swoją kurią. Zachowane do dziś księgi stanowią akta trzech kolejnych rządców archidiecezji gnieźnieńskiej: Michała Poniatowskiego (1784-1794), Ignacego Krasickiego (1795-1801) oraz Ignacego Raczyńskiego (1807-1818).